W niniejszej pracy pt. „Bariery kontaktu z reprezentantami życia pozaziemskiego w twórczości Stanisława Lema” przedstawiono w podziale tematycznym główne problemy interakcji z istotami pozaziemskimi pojawiającymi się w powieściach Stanisława Lema. Dobór rozdziałów odzwierciedla czysto arbitralny podział problemów kontaktu na: ontologiczne, aksjologiczne oraz epistemologiczne. Praca rozpoczyna się od sformułowania adekwatnej definicji „obcego” przy użyciu źródeł zarówno z zakresu nauk ścisłych jak i wiedzy ogólnej oraz opracowań z zakresu literatury fantastyczno-naukowej. Bardzo bogaty obszar badawczy – wielokrotnie przekraczający ramy objętościowe pracy – wymagał odpowiedniej selekcji materiałów. W niniejszej pracy zdecydowano się przede wszystkim na odrzucenie twórczości satyrycznej oraz utworów powstałych przed tak zwanym „dojrzałym etapem” twórczości Lema. Problematyka kontaktu została sformułowana i zanalizowana na podstawie powieści: Solaris, Niezwyciężony (ujęcie naukowo-ontologiczne), Fiasko, Głos Pana (problematyka etyczno-aksjologiczna), oraz Edenu (zagadnienia poznawcze). Utwory Stanisława Lema cieszą się uwagą wielu badaczy, dlatego aby nie powielać schematów już wypracowanych, w pracy skupiono się też na obszarach niechętnie eksploatowanych przez autorów opracowań. Słowa kluczowe: Lem, fantastyka naukowa, obcy, kontakt.

Dysertacja Lumen, lux, Lem. Modele wizualne w prozie Stanisława Lema skupia się na kategoriach wyobraźni autora Solaris. To próba ujęcia jego prozy w kontekstach antropologii kulturowo-wizualnej oraz propozycja wyznaczenia podstawowych struktur światów przedstawionych, geometrycznych wzorców modelowania przestrzeni. Istotną sprawą jest też określenie funkcji światła w powieściach, skategoryzowanego głównie na światło sztuczne/techniczne (lumen) oraz światło naturalne/światłość (lux). Wstępnemu skalibrowaniu zagadnień związanych z przestrzenią, światłem i wizualnością służy rozdział rozdział Lumen, lux, Lem. Od rozdziału Święte słupy analizie zostają poddane teksty Stanisława Lema z wszystkich etapów twórczości. Ich interpretacje i zestawienia umożliwiają dostrzeżenie powtarzających się wertykalno-koncentrycznych struktur, które przybierają rozmaite formy: statków kosmicznych, wieżowców, gmachów, stożków, bibliotek, kół, kuli, itp. Lem buduje również konstelacje motywów somatycznych, biologicznych, mechanicznych oraz geograficznych (związanych z Tatrami). Monografia jako punkt wyjścia traktuje wczesne – nie interpretowane dotąd - wiersze autora Edenu. Już w nich zauważyć można posługiwanie się labiryntowymi, wielokondygnacyjnymi i dośrodkowymi modelami wizualnymi, które obecne będą później w dojrzałej prozie Lema.

Punktem wyjścia rozważań jest starożytna i średniowieczna refleksja nad światłem. Autor wspomina, że połączenie zagadnienia światła i przestrzeni geometrycznej przypisać należy Robertowi Grosseteste'owi, choć spory wpływ na stan omawianej problematyki miała też myśl Platona. W drugim rozdziale rozprawy zarysowany został współczesny kontekst refleksji nad wizualnością i przestrzenią, co służy tak naprawdę do stworzenia potrzebnej siatki pojęć. Wspomina się więc m.in. o zwrocie przestrzennym, “nowej estetyce” (holografie, symulacje, wirtualność, itp.), cyberkulturze, kulturowych archetypach, teorii obrazu, nowej audiowizualności, geopoetyce (która również wprowadza osobne pojęcia, takie jak mapy narracyjne,geografia sakralna, geografia wyobrażona, przestrzeń chroniona).

Ważny wydaje się też kontekst heterotopii Michaela Foucaulta, teorie Mircei Eliadego oraz myśl filozoficzno-postmodernistyczna. Zaakcentowane zostają też tu podstawowe wizualno-przestrzenne kategorie wyobraźni pisarza, które pźniej – w kolejnych rozdziałach - znajdą rozwinięcie w połączeniu z interpretacją tekstów autora Solaris. Są to m.in. takie problemy jak: sankcjonowanie przestrzeni, miejsca zetknięcia sacrum i profanum, trajektorie bohatera,, miejsca progowe, stany liminalne, pary opozycji takie jak np. centrum-peryferie, punkt-sfera, itp, konstrukty somatyczne, inżynieryjność wyobraźni, kulturowe wzorce doświadczeń przestrzeni, stany zawieszenia, poliwersum, mitografia i wiele innych.

Praktyka interpretacyjna widoczna w pracy zdradza, że nie można oddzielić rozważań nad przestrzenią od refleksji nad typologią światła. Autor powtarza w pracy (za Michałem Głowińskim i Andrzejem Stoffem), że zarówno refleksja nad światłem, nad kategoriami wyobraźni i sposobami wizualnej ekspozycji idei są raczej w tradycji badań filologicznych zarezerwowana dla badaczy poezji.

Być może niniejsza praca w jakimś stopniu uzupełnia tę lukę. W tym kontekście zasadne staje się – o czym wspomniano wcześniej – wykorzystanie w rozprawie (jako punktu wyjścia i finału/klamry) rozważań nad poezją Stanisława Lema. Fragmenty liryki autora Fiaska spajają też kompozycyjnie (w postaci mott) rozdziały rozprawy.

• podstaw metafizycznych, ontologicznych i światopoglądowych oraz szczególnego wyróżnienia „przypadku”, jako głównej siła sprawczej ujawniającej się we wszelkich przejawach rzeczywistości, do pozycji swoistej Anima mundi,
• antropologii filozoficznej przejawiającej się w „zdjęciu” człowieka z antropocentrycznego tronu oraz hipotezy „wehikułu genów”,
• filozofii języka, tj. refleksji podejmowanych przez Stanisława Lema ujawniających się poprzez antycypacje pomysłów filozoficznych, dotyczących problemów związanych z interpretacją tekstu, podjętych niezależnie przez niego oraz między innymi: Jaques'a Derridę, Stanley’a Fisha, jak również Umberto Eco,
• etyki, filozofii kultury i filozofii technologii zajmujących bez wątpienia doniosłe miejsce w jego rozważaniach,
• filozofią umysłu. Warte uwagi są tu zarówno poglądy dotyczące natury świadomości, myślenia, a przede wszystkim te odnoszące się do problemów związanych ze „sztuczną inteligencją” (AI). Osobne miejsce rezerwuje dla solaryjskiego oceanu, pojmowanego jako pewien model ludzkiego umysłu.