Rozumowany słowniczek Ziemsko-Ziemski luzańskich i kurdlandzkich wyrazów obiegowych oraz synturalnych (patrz: Syntura).

Objaśnienie wstępne. Szybki rozwój encjologii stworzył potrzebę koncypowania haseł, stanowiących zwięzłe odpowiedniki takich wyrażeń encjańskich, które oznaczają nieznane na Ziemi pojęcia abstrakcyjne oraz konkretne obiekty.

Tym sposobem powstał słownik neologizmów, oddających jak najwierniej ich obcoplanetarne znaczenia. Poniżej przedstawiam garść wybranych haseł wziętych z tego słownika, mogą bowiem ułatwić lekturę niniejszej książki. Podałem też wyrażenia w książce nie występujące, o ile odgrywają znaczną rolę w duchowym i materialnym życiu Encjan. Osoby naprzykrzające mi się mniej lub bardziej kąśliwymi uwagami, jakobym utrudniał zaznajamianie się z treścią mych wspomnień i podróżnych dzienników słowami-nowotworami, uprzejmie zachęcam do prostego eksperymentu, który wyjaśni im nieuchronność mego postępowania. Niechaj spróbuje taki krytyk opisać jeden dzień swego życia w dużej ziemskiej metropolii, posługując się wyłącznie słowami branymi z dowolne- go słownika, wydanego przed XVIII stuleciem. Temu, komu takiej próby nie chce się przeprowadzić, uprzejmie odradzam branie do ręki mych książek.

Agatopteryx — także Megapteryx Sapiens — wielki bezlot rozumny, przodek Encjan, odpowiadający mniej więcej naszemu pitekantropowi.

Autoklaz — jedna z wielu instytucji szalikowych (szałochłonnych), zwanych też wyszalniami w Luzanii.

Awariat — komputer zachowujący się niedorzecznie wskutek awarii.

Bogoid — anielak, rodzaj androida-tłumacza, służącego też do wentylacji pomieszczeń i innych posług.

Cadaveria Rusticana — kierkarkur (kierdel karnych kurdli) na wypasie.

Civitator — od „civitas”, państwo — także: państwiciel — aktualnie rządzący komputer.

Defektyf — defekt etyfikacyjny, skutek niedowładu lub chwilowego pomieszania etykosfery.

Dekarz — obywatel luzański, ukrywający się w czasie przymusowego poboru do rządu i innych najwyższych władz pań- stwowych.

Demencja — demelioracja gleby na Encji, część typowych działań opozycji antysynturalnej, zmierzająca do otępienia inteligentnych tworzyw i skał, grysu, łupków, piasku, gliny itp.

Drepartament — kierdel kurdli (kierkur), jednostka administracji terenowej w Kurdlandii.

Drogista — uczony, zajmujący się pomiarem długości dróg, jaką impulsy poszukujące w planetarnej pamięci określonych danych muszą przebyć, ażeby dotrzeć do tych danych.

Drwaleń — ryba-siekiera na Encji.

Dubliski — zdublowany bliski osobnik, np. krewny, powinowaty, przyjaciel, uśmierzający żałobę po utraconym lub żal, wywołany niezgodnością charakterów (patrz też: Lalonizacja, Faksyfamilia, zresztą patrz, gdzie chcesz).

Dymant (Dyfamacji Monument) — pomnik niesławy, stawiany wielkim publicznym winowajcom ze specjalnych elastycznych tworzyw, odkształcających się pod razami, lecz powracających dzięki relaksacji do stanu pierwotnego. Także ze spluwaczkami zamiast zniczów.

Ekstrakcjoniści — luzańska sekta pogorszycielska (także: maligniści). Mniemając, iż przyczyną frustracji społecznej jest zbytni dobrobyt, ekstrakcjoniści (zwani też wyrwatykami) usiłują nieść bliźnim pomoc przez ich zadręczanie.

EMCIA — Entropia Modułów Cyfrowych Inteligencji Automatów.

Faksyfamilia — zastępowanie trudnych krewnych lalonami (patrz: Lalonizacja).

Gdyby — warunkowe kajdany. Pojęcie to stanowi pochodną sytuacji, w której kajdany (i w ogóle wszelkie więzy) krępują tylko dopóty, dopóki nosząca je osoba tego sobie życzy, gdyż jeśli zapragnie się uwolnić, bystry spowodują rozpad (dyssypację) materiału, z jakiego składa się to, co krępuje ruchy.

Genialiż postępowy, Genialysis Progressiva — porażenie zbytnią mądrością, prowadzące do zwarcia wyjść z wejściami u komputerów; są to tak zwane kontemplaki.

Hyloizm — panująca religia Luzanii. Zapisałem sobie na karteczce, skąd pochodzi to słowo, ale niestety nigdzie nie mogę jej znaleźć.

Ignorantyka — dyscyplina naukowa, badająca wiedzę o aktualnej niewiedzy.

Ignorantystyka — dyscyplina naukowa odwrotna względem ignorantyki (patrz: Ignorantyka). Zajmuje się ignorowaniem aktualnej niewiedzy.

Inspert — ekspert, czyli biegły (uczony) w fazie wgłobienia nauki (patrz: Nauki wgłobienie).

Jaźnicowanie — technika dosładzająca życie, umożliwia współprzeżywanie tego, czego naraz nie można doznawać normalnie, dzięki podłączeniu różnotreściowych strumieni doznań do obu półkul mózgu, rozdzielonych przez rozjaźniacz.

Karkur — karny kurdel, także: Krowie (kroczące więzienie).

Krukułka — postać z bajek na Encji. Skrzyżowanie kruka z kukułką dzięki inżynierii genowej. Kruk odpowiada na pytania, czy odnośne jaja są kukułcze i świeże.

Kukurdel — kurdel-syjamski bliźniak.

Kurdesz — taniec w brzuchu kurdla (uwaga: nie taniec brzucha!).

Kurdynał — najwyższy kapłan w kurdlandzkiej starożytności.

 

Lalonizacja — zastępowanie osób naturalnych surogatowymi, obstalowanymi w odp. wytwórni.

Lubociąg — jak wodociąg służy na Ziemi do dystrybucji wody, tak lubociąg na Encji dostarcza (wg zamówienia) lubości.

Ludociąg — lubociąg przeznaczony do dostarczania dubliskich (patrz: Dubliski) oraz innych lalosiów i androidów. Transport zachodzi w stanie sproszkowanym, jest to tak zwana „Instant Person”, skupiająca się u obstalowanego po włączeniu zasilacza (patrz też: Lubociąg).

Łypant — sztuczny satelita, stacjonarny lub nie, służący do śledzenia zaprogramowanej (upatrzonej) osoby z orbity.

Nacjomobil — zamieszkany kurdel (zwierz-osiedle). Także: miastodont, miastochód, dreptak, chodowiec (nie: chodowca).

Najkur — najstarszy nad kurdlami, także: kurdliwoda, wyższy urzędnik administracji kurdlandzkiej, zawiadujący drepartamentem (patrz: Drepartament).

Nauki wgłobienie — gdy uczonym wiadomo, iż pewne dane i odkrycia uległy już przyswojeniu, atoli nie wiadomo, gdzie tych danych szukać, rozpoczynają się wyprawy w głąb nauki, czyli wgłobieniowe. Kierują nimi internistyczni eksperci, czyli insperci. Działalność tę zwie się też insploracją w przeciwień- stwie do dawniejszej eksploracji.

Omamki, także: halucelki — mikrodeluzje osób naturalnych, jakoby były sztucznymi i na odwrót.

Ozadnictwo — przymusowe osadnictwo w tylnych regionach kurdla.

Pernormiści — sekta utrzymująca, że cywilizacja to zboczenie (perwersja), należy tedy uprawiać w niej perwersje (zboczenia), bo zboczenie w zboczeniu wyprowadza na prostą drogę, czyli przywraca do normy.

Polimiksja — nietrafne określenie sposobu zapłodnienia u Encjan. Właściwy termin to polisemia. Żeńska komórka płciowa nie może być zapłodniona przez jeden tylko męski plemnik; niezbędna dla inseminacji jest obecność co najmniej dwóch plemników, pochodzących od dwóch genetycznie nietożsamych samców (a więc nie mogą być oni jednojajowymi bliźniakami). Istnieje obecnie 47 teorii wyjaśniających, czemu ten typ rozmnażania się powstał na Encji, lecz z braku miejsca ich nie wymienię.

Polipol — poligon polityczny, rodzaj trenażera dla działaczy, może być zaminowany.

Połykanin — ten, kto został połknięty i zwrócony przez kurdla (patrz też: Umykanin).

POP — przymusowy pobór obywateli do najwyższych władz w Luzanii. Dawniej: postać osobliwie pikantna (także: sztuczniak, jako służący do igraszek; jeśli zastępuje właściciela na posiedzeniach, sesjach itp. — seśnik, patrz też: Lalonizacja, Faksyfamilia).

Porywka — dziecięca zabawa w porywanie (także: Uprowadzka).

Prepent — prewencja penitencjarna — zapobieganie premedytowanym złym uczynkom za pośrednictwem wszywanych w osobistą bieliznę czujników doloratorowych (zły zamysł powoduje gwałtowny atak rwy kulszowej, czyli ischiasu). Technika o znaczeniu już tylko historycznym w Luzanii.

Proponator — także wybierak osobisty, ułatwia wybór uciechy, rozrywki itp. Urządzenie niezbędne w obliczu nadmiarowych alternatyw. Uszkodzony, rozdeptany lub strzaskany przez właściciela sam natychmiast odtwarza się z prochu. Pozbyć się go nie można, gdyż porzucony dąży za posiadaczem nawet zamykającym się w pancernej kazamacie (dzięki odpowiednim drążycom).

Pryga — prywatna galaktyka, pojęcie reliktowe z czasów, gdy obywatele luzańscy mogli się ubiegać o zawłaszczenie mgławic eliptycznych i spiralnych. Obecnie dostępna jest tylko dzierżawa wieczysta na 10000 lat.

Pseudozoa — zwierzęta syntetyczne, produkt inżynierii płodowlanej.

Roboty wywrotowe — roboty o wysoko ulokowanym środku ciężkości, tracące przez to łatwo równowagę.

Rozsianiec — porost, skażony nierozmyślnie bystrami, wskutek tego zarazem zmyślny i roztargniony. Oklina, gdy go deptać.

Ryczałt, inaczej prep — neuropreparat osobnika, skazanego na karę najwyższą w postaci dożywotnich mąk. Istnienie ryczałtów stoi pod znakiem zapytania.

Salto Rationale — także Prawo Inwersji Praktykowanych Sensów (PIPS). Wg tego prawa, jeśli pewna Idea ulega wdrożeniu praktycznemu, to gdy zostanie przekroczony próg Titixaqa, zaczyna ona działać odwrotnie, niż głosiła. Powyżej progu T. idee postępowe stają się regresywne, zapewniające dobrobyt wtrącają w nędzę, radujące frustrują itp. Próg T. wyznacza stosunek średnicy mózgoczaszki do iloczynu ze średniej powszechnego zniechęcenia i stałej (constans) NN (Nieuchronnych Nieporozumień).

Samoskon — zmyślniak (rodzaj robota), kończący z sobą po wykonaniu zaprogramowanego zadania, także: jedynak, demont (albowiem sam się demontuje). Nie mylić z rozebrą. (Rozebra to po prostu rozebrana zebra).

Sexofaciales — płciotwarzowe, zoologiczna nazwa wyższych zwierząt encjańskich (z uwa- gi na lokalizację narządów zewnętrznych, służących rozplemowi).

Smok — podsuszony zmok, (patrz: Zmok).

Socjomat — automat do gry (hazardowej) w państwo.

Spocznia — komputer w stanie spoczynku.

Squarcka próg — jest to próg namyślnienia środowiska, powyżej którego staje się ono mądrzejsze od zamieszkujących je istot rozumnych.

Starnak — starszy nad kurdlem, starosta, naczelnik miastochodu.

Synprekary — syntetycznie preparowane kariery, przykrawane do indywidualnych cech temperamentu.

Syntura — syntetyczna kultura, utworzona w Luzanii.

Ufnia — wiara w życie pozabystrowe.

Umykanin — ten, kto nie dał się połknąć kurdlowi.

Wirydyki albo zieleńce — owady, pełniące na Encji funkcję ziemskich roślin zielonych.

Zmok — zmoczony smok (patrz: Smok).

Zmory — zastawki (zabezpieczenia) moralne bystrów począwszy od 16 generacji, uniemożliwiające ich nazłośliwianie (malignizację) przez elementy przestępcze i dysydenckie.

 

Stanisław Lem, Wizja lokalna, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1998, str. 312-317