„Diabeł i arcydzieło. Teksty przełomowe” zawiera 20 publikacji praktycznie nieznanych, ukazujących się po raz pierwszy w postaci książkowej, pochodzących ze „złotego okresu” publicystycznego Lema. Pozostałe teksty stanowią prezentację odkryć, idei i hipotez, będących solą twórczości Stanisława Lema. Tom między innymi obejmuje:
LITERATURA:
- Diabeł i arcydzieło: tytułowy esej, po raz pierwszy w formie książkowej, recenzja twórczości Tomasza Manna. Żarliwy moralitet i credo Stanisława Lema.
- Stochastyczny los dzieła: nowatorska koncepcja dzieła literackiego, potem wymyślona powtórnie i spopularyzowana przez Stanleya Fisha w postaci teorii rezonansu czytelniczego.
- Kariera falsyfikatu: bezkompromisowa dekonstrukcja twórczości Kosińskiego.
- Imię róży: teoria literatury w praktyce.
- Philip K. Dick, czyli fantomatyka mimo woli: jeden z nielicznych autorów SF, którego twórczość Lem cenił, nazywając go „wizjonerem wśród szarlatanów”. Teraz wszyscy kochamy i czcimy PKD, ale w czasach, gdy propagował go Lem, Dick był uważany za pisarza drugiej kategorii.
- Kosmos i fantastyka: pokazuje, jak literatura/kultura oswaja obszary, które wykraczają poza kategorie pojęciowe, jakimi operuje ludzki umysł.
- Zakończenie metafuturologiczne: kultura, jako proteza i urządzenie samooszukujące się, którego zadaniem było zapewnienie przetrwania gatunku.
- Unitas oppositorum: genialna analiza twórczości Borgesa, która zdaniem Lema stanowi jedność wykluczających się przeciwieństw.
NAUKA:
- Dialog II: błyskotliwa odpowiedź na pytanie, dlaczego nie można skopiować ludzkiego umysłu. To samo odkrywa Roger Penrose 20 lat później w „Nowym umyśle cesarza”.
- Wierzenia elektromózgów: Blade Runner 1960.
- Chaos i Ład: wspaniały tekst, który na podstawie intymnej relacji urzędnika bankowego, jego ciotki purytanki i sublokatorki, pokazuje jak zmieniał się nasz naukowy światopogląd. Historia nauki od Ptolemeusza do Heisenberga w pigułce.
- Szaleństwo z metodą: kolejna kultowa parabola Lema, który na przykładzie działań szalonego krawca pokazuje sposób działania matematyki, jako nauki.
- Wykład inauguracyjny Golema. O człowieku trojako: tutaj Lem proponuje nowatorskie spojrzenie na ewolucję i formułuje jej trzy podstawowe zasady, z których pierwsza mówi: SENSEM PRZEKAŹNIKA JEST PRZEKAZ. Kilka lat później w swojej głośnej książce „Samolubny gen” Dawkins dojdzie do tych samych wniosków.
- Otwarcie na świat: prorocza prognoza dotycząca rozwoju naukowego i ekonomicznego ludzkości
- Nauka i wiara: na przykładzie pigułki antykoncepcyjnej (która wciąż budzi emocje) Lem pokazuje relacje i kolizje pomiędzy nauką a wiarą, a przede wszystkim wyzwania przed jakimi stanie religia w miarę postępu naukowo-technologicznego. Najwyższy poziom ekstrapolacji kolejnych stadiów rozwoju cywilizacji, kultury i techniki.
- Inżynieria gwiazdowa: próba odpowiedzi z rozmachem na pytanie, czy człowiek zacznie kiedykolwiek działać w skali kosmicznej.
- Historia jednego pomysłu: Kosmos jako Gra, w której reguły, czy prawa fizyki zostały podyktowane przez samych graczy. Maszynopis nigdy niepublikowany!
- Zasada antropiczna: to jeden z tych tematów, do których Lem obsesyjnie wraca w swojej twórczości i próbuje go ugryźć z różnych stron. Kolejne podejście znajdujemy w tekście „Das kreative Vernichtungsprinzip. The World as Holocaust”.
FUTUROLOGIA:
- Maszyna fantomatyczna: precyzyjny opis perspektyw i zagrożeń, związanych z wirtualną rzeczywistością, która u Lema nosi nazwę FANTOMATYKI. Gotowy scenariusz „Matrixa”.
- Hodowla informacji: niezwykły projekt, który powraca potem u Lema w różnych wariantach, ale na razie nie doczekał się jeszcze realizacji
- Das kreative Vernichtungsprinzip. The World as Holocaust: kosmiczna ruletka. Kreacja przez destrukcję, czyli ulubione przez Lema połączenie zagłady, przypadku i statystyki w jedną spójną naukową teorię.
O SOBIE:
Ten dział ma nieco lżejszy kaliber i wagę gatunkową, jest bardziej osobisty, dzięki czemu czytelnik dostaje trochę wytchnienia oraz może poznać prywatne oblicze autora.
Czytaj dalej →
